«Προλετάριοι όλων των χωρών σφαχτείτε» – Ένας πόλεμος που καθόρισε το ρου της ιστορίας και οι επιπτώσεις του υφίστανται μέχρι σήμερα

Το ντοκιμαντέρ  αναφέρεται στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, (Ιούλιο του 1914 ως τις 11 Νοεμβρίου 1918) που ήταν ο πρώτος βιομηχανικού τύπου πόλεμος. Επίσης αναφέρεται στην προδοτική στάση της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη και ιδιαίτερα του μεγαλύτερου κόμματος της, του γερμανικού SPD, που ταυτίστηκε με αυτό τον πόλεμο.

Λίγο πριν το ξέσπασμα του πολέμου μια εποχή που οι προσδοκίες για την κοινωνική επανάσταση ειδικά στην κεντρική Ευρώπη ήταν μεγάλες, η μετατόπιση του ενδιαφέροντος από το κοινωνικό ζήτημα  στο εθνικό – πατριωτικό είχε σαν αποτέλεσμα να επικρατήσει ο εθνικισμός, ο μιλιταρισμός και ο σοβινιστικός πατριωτισμός.

Η κήρυξη του πολέμου από τις ευρωπαϊκές άρχουσες πολιτικές και οικονομικές ελίτ και η υιοθέτηση του (είτε με συναίνεση, είτε με βια ) από την πλειοψηφία των καταπιεσμένων – εκμεταλλευομένων τάξεων είχε σαν αποτέλεσμα το όνειρο για κοινωνική χειραφέτηση και παγκόσμια συναδελφοσύνη των λαών να θαφτεί στα χαρακώματα, την λάσπη, το αίμα  και τον βόρβορο.

Η  ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία με κύριο εκπρόσωπο την γερμανική διακήρυττε ότι: «… προέχει τώρα ο αγώνας για την προάσπιση της πατρίδας, ο ταξικός αγώνας πρέπει να περιμένει …» Το κάθε  σοσιαλιστικό κόμμα στην χώρα του ακολούθησε μια εθνικιστική σοβινιστική πολιτική και ταυτίστηκε με την άρχουσα τάξη υπέρ του πολέμου.

Η δεύτερη (μαρξιστική) Διεθνής διαλύθηκε και το ευρωπαϊκό  προλεταριάτο που ελέγχονταν κατά πλειοψηφία από την σοσιαλδημοκρατία παραπλανημένο αντί να ακολουθήσει τα επαναστατικά κελεύσματα για κοινωνική αλλαγή και το «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε», παρασύρθηκε σε αυτό τον όλεθρο υπερασπιζόμενο τα συμφέροντα των άρχουσων πολιτικών και οικονομικών ελίτ των κρατών του  και έγινε κρέας για τα κανόνια των  καπιταλιστών. Το «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε» παραχώρησε την θέση του  στο «Προλετάριοι όλων των χωρών σφαχτείτε»!. «Γιατί είναι γλυκός κι ωραίος ο θάνατος  για την πατρίδα …».

Μόνο μερικοί ριζοσπάστες σοσιαλιστές όπως ο  Γάλλος Ζαν Ζωρές  που δολοφονείτε στο Παρίσι, οι αναρχικοί, το μικρο τότε κόμμα των μπολσεβίκων με τον Λένιν και μια μικρή φράξια σοσιαλεπαναστατών μέσα στο  γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα,  μαζί με την  Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Καρλ Λίμπκνεχτ εναντιώνονται στο πόλεμο. Δυστυχώς ο θεμελιωτής του αναρχικού κομμουνισμού Πιοτρ Κροπότκιν φοβούμενος τον γερμανικό μιλιταρισμό και επεκτατισμό τάσσεται με το πλευρό των Γάλλων, της Αντάντ,  και  υπέρ της συμμετοχής  της Ρωσίας στο πόλεμο. Οι αντιδράσεις των αναρχικών ήταν έντονες, ελάχιστοι αναρχικοί ακολούθησαν την άποψη  του Κροπότκιν και αυτό είχε σαν συνέπια να  οδηγήσει τον Κροπότκιν σε πολιτική απομόνωση.

Παράλληλα οι αναρχικοί μαζί με άλλους ριζοσπάστες σοσιαλιστές μένοντας συνεπείς στο «πόλεμος στον πόλεμο των αφεντικόν» και στο «Από τον Εθνικό Πόλεμο στον Ταξικό Πόλεμο» του Μπακούνιν ανέπτυξαν ένα αντιπολεμικό – αντιμιλιταριστικό κίνημα. Αφαίρεσαν από το πολιτικό τους λεξιλόγια τις λέξις – έννοιες  πατρίδα, πατριώτης και εθνότητα – έθνος. Οι διαδηλώσεις και οποιαδήποτε καμπάνια ενάντια στον πόλεμο σε πολλές χώρες ήταν απαγορευμένες από τις κυβερνήσεις. Παρ’όλα αυτά όμως έγιναν διαδηλώσεις σε κάποιες χώρες και   παρουσιάστηκαν οι πρώτοι αντιμιλιταριστές, λιποτάκτες και αρνητές στράτευσης (αντιρρησίες συνείδησης). Οι περισσότεροι στην παρανομία και  κυνηγημένοι από τα καθεστώτα γιατί υπήρχε η εκτέλεση, η  ποινή του θανάτου για εσχάτη προδοσία.

Όμως η κρίση και τα αδιέξοδα που δημιούργησε ο πόλεμος, επανέφεραν τις σοσιαλιστικές ιδέες στο προσκήνιο. Η μεγάλη ρωσική επανάσταση του 1917, δημιούργησε την προσδοκία στο προλεταριάτο, ειδικά της Ευρώπης, ότι είναι δυνατό να απαλλαγεί από τους δυνάστες και εκμεταλλευτές του. Ένα χρόνο μετά, ξεσπά η επανάσταση των Συμβουλίων στη Γερμανία και σε άλλες χώρες της κεντρικής Ευρώπης (λίγο αργότερα και στη Ιταλία) διεξάγονται επαναστατικές απόπειρες. Αυτός ο πόλεμος καθόρισε το ρου της ιστορίας και οι επιπτώσεις του υφίστανται μέχρι σήμερα.

Ένα ντοκιμαντέρ από τη Λέσχη των ισοπεδωτών.

Η διάρκεια του ντοκιμαντέρ είναι περίπου 64 λεπτά.

Μικρή ιστοριογραφία για τον πόλεμο

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, επίσης γνωστός ως ο Μεγάλος Πόλεμος όπως λεγόταν πριν το ξέσπασμα του Δεύτερου Πολέμου, ήταν μια γενικευμένη σύγκρουση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων που διήρκεσε από τον Ιούλιο του 1914 ως τις 11 Νοεμβρίου 1918. Στην ουσία αν και ήταν μία μεγάλη ενδοευρωπαϊκή διένεξη με τα κύρια μέτωπα στη Γηραιά Ήπειρο, η επέκτασή της ωστόσο και στη περιφέρεια, με ενεργό συμμετοχή αποικιακών στρατευμάτων με την εμπλοκή ακόμα και αμερικανικών προσέδωσαν τελικά την έννοια του παγκόσμιου. Κατά μια άλλη εκτίμηση, και συγκεκριμένα αυτήν του καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια των ΗΠΑ, Ευγένιου Ουέμπερ (Eugen Weber), πρόκειται ουσιαστικά για το πρώτο μέρος ενός Β΄ Τριακονταετούς Πολέμου (1914 – 1945) μεταξύ Ευρωπαϊκών Δυνάμεων.

Οι Ενωμένες Δυνάμεις, καλούμενες και Δυνάμεις της Αντάντ (κυρίως οι Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, από το 1915 η Ιταλία και ως τις αρχές του 1918 η Ρωσία και, από το 1917, οι ΗΠΑ) νίκησαν τις Κεντρικές Δυνάμεις καλούμενες και Τριπλή Συμμαχία, (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία και Βουλγαρία) και οδήγησαν αφενός στην κατάρρευση τεσσάρων αυτοκρατοριών και σε ριζικές αλλαγές στον χάρτη της Ευρώπης, εκ του κατακερματισμού αυτών, αφετέρου στη μεγάλη Ρωσική Επανάσταση και σε τελική φάση την δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ο πρώτος πόλεμος όπου χρησιμοποιήθηκαν σύγχρονα όπλα μαζικής καταστροφής: νάρκες, βόμβες διασποράς, χειροβομβίδες, οπλοπολυβόλα, τανκς, πολεμικά αεροπλάνα, υποβρύχια, χημικά αέρια.

Πριν τον πόλεμο

Από τις αρχές του 20ού αιώνα όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις στην Ευρώπη είχαν εμπλακεί σε ένα μαραθώνιο ενίσχυσης και εκσυγχρονισμού των ενόπλων τους δυνάμεων. Οι προετοιμασίες δεν ήταν μόνο στρατιωτικές. Από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα είχε αρχίσει ένας διπλωματικός αγώνας δρόμου για να εξασφαλιστούν φίλοι και σύμμαχοι και έτσι είχαν ήδη δημιουργηθεί στην Ευρώπη δύο μεγάλοι συνασπισμοί. Το κλίμα ευφορίας  και η αισιοδοξία και  βεβαιότητα για το μέλλον που επικρατούσε κατά τις τελευταίες δεκαετίες, δεκαετίες θριάμβου όπου η επιστήμη και η τεχνολογία έκαναν άλματα και η κυριαρχία των μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών απλωνόταν σε ολόκληρο τον κόσμο, το διέκοψε η έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Αίτια – Αφορμή

Τα αίτια του «Μεγάλου Πολέμου» πρέπει να αναζητηθούν στις οικονομικές συνθήκες της εποχής και στις επεκτατικές βλέψεις των διαφόρων κρατών, που είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ανταγωνισμού μεταξύ τους. Ειδικότερα η οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας, που προήλθε από τη ραγδαία εξέλιξη της βιομηχανίας της, οδήγησε στην όξυνση του ανταγωνισμού της με την Αγγλία σχετικά με την εξασφάλιση του μονοπωλίου των διεθνών αγορών. Ταυτόχρονα, η γαλλική πολιτική της «ρεβάνς», δηλαδή η επιθυμία της Γαλλίας να αποκαταστήσει το γόητρό της και να ανακτήσει την Αλσατία και τη Λωρραίνη, (που είχε χάσει στο Γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1870 – 1871) είχε δημιουργήσει ένταση στις σχέσεις της με τη Γερμανία.

Την ίδια εποχή, η Αυστροουγγαρία βρισκόταν σε ανταγωνισμό με τη Ρωσία σχετικά με την κυριαρχία στα Βαλκάνια. Τη σπίθα του πολέμου άναψε η δολοφονία του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας στο Σαράγεβο της Βοσνίας στις 28 Ιουνίου 1914. Για τη δολοφονία οι Αυστριακοί θεώρησαν υπεύθυνη την κυβέρνηση της Σερβίας και της κήρυξαν τον πόλεμο στις ​28 Ιουλίου 1914.

Η δολοφονία του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας στο Σαράγεβο της Βοσνίας στις 28 Ιουνίου 1914.

Οι δύο συνασπισμοί: Περισσότερες από 70 εμπόλεμες χώρες 

Ο αριθμός είναι συμβολικός αφού οι περισσότερες από τις χώρες αυτές δεν ήσαν ακόμη ανεξάρτητες, αλλά είτε ενταγμένες σε έξι αυτοκρατορίες ή αποικιακές δυνάμεις. Από τη μια πλευρά λοιπόν ήταν οι δυνάμεις της Αντάντ (Εγκάρδια Συμμαχία) δηλαδή: Βρετανική Αυτοκρατορία, Γαλλία, Ρωσική Αυτοκρατορία, Βασίλεια της Σερβίας,  της Ρουμανίας, του Μαυροβουνίου, της Ιταλίας, της Ελλάδας, το Βέλγιο, η Πορτογαλία, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η Δημοκρατία της Κίνας και οι αντιμαχόμενη πλευρά ήταν αυτή των Κεντρικών Δυνάμεων: Γερμανική Αυτοκρατορία, Αυστροουγγαρία, Βουλγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία. .

Βέβαια όλες οι χώρες δεν μπήκαν στον πόλεμο την ίδια χρονικά στιγμή. Ο Μεγάλος Πόλεμος αφορά πληθυσμό 800 εκατομμυρίων, το ήμισυ του πληθυσμού της Γης εκείνη την εποχή. Περί τις είκοσι χώρες θα κατορθώσουν να παραμείνουν ουδέτερες, οι περισσότερες στην Λατινική Αμερική και στην βόρεια Ευρώπη.

Οι κύριοι συνασπισμοί κρατών όπως δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη τις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου

 

Οι συμμαχίες και τα στρατόπεδα που συγκρούστηκαν στον πόλεμο του 1914-1918 είχαν διαμορφωθεί χρόνια πριν. Η Γαλλία πήρε μέρος ως ιδρυτικό μέλος στην Αντάντ. Η Τριπλή Συνεννόηση ή Δυνάμεις της Αντάντ, από τη γαλλική λέξη entente =συνεννόηση, (Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και Ρωσία και από το 1917 οι ΗΠΑ) βρέθηκε απέναντι  στις Κεντρικές Δυνάμεις καλούμενες και Τριπλή Συμμαχία, (Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Ιταλία, η Ιταλία από το 1915 προσχώρησε στην Αντάντ, και αργότερα Οθωμανική Αυτοκρατορία και Βουλγαρία). Η προσπάθειά τους να εξαπλώσουν την κυριαρχία τους όλο και πιο μακριά, τις έφερνε, αργά ή γρήγορα, αναπόφευκτα σε σύγκρουση μεταξύ τους και το αποτέλεσμα ήταν αφενός η κατάρρευση τεσσάρων αυτοκρατοριών και αφετέρου ριζικές αλλαγές στον χάρτη της Ευρώπης.

Τα μέτωπα του πολέμου

Οι πιο μεγάλες και καθοριστικές μάχες του πολέμου έγιναν στη Γαλλία, στο ονομαζόμενο δυτικό μέτωπο. Στην αρχή του πολέμου οι Γερμανοί επιτέθηκαν στο Βέλγιο, παραβιάζοντας την ουδετερότητά του, με σκοπό να εισβάλλουν στη Γαλλία από τα βόρεια σύνορά της. Η Μεγάλη Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία και βρετανικά στρατεύματα έσπευσαν για να σταματήσουν την προέλαση των Γερμανών. Στις 22 Αυγούστου 1914 στη μάχη της Μονς οι γερμανικές δυνάμεις  κατέβαλαν τα Συμμαχικά στρατεύματα, και απείλησαν το Παρίσι.  Οι Γάλλοι κατόρθωσαν να οργανώσουν την άμυνά τους και η γερμανική επίθεση ανακόπηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου στα πρόθυρα του Παρισιού, με τη νίκη στην Πρώτη Μάχη του Μάρνη.

Μια από τις φονικότερες μάχες στην ανθρώπινη ιστορία, η μάχη του Σομμ στη Γαλλία, στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 1.000.000 στρατιώτες.

 

Και οι δύο αντίπαλοι άρχισαν να οχυρώνουν τις γραμμές τους με συνεχείς σειρές χαρακωμάτων, προστατευόμενα από συρματόπλεγμα και ναρκοπέδια και υποστηριζόμενα από πολυβόλα και πυροβολικό, σ’ ένα μέτωπο 750 χλμ. από τη Βόρεια Θάλασσα ως το βορειοδυτικό άκρο της ουδέτερης Ελβετίας. Έτσι άρχισε  ένας φοβερός πόλεμος χαρακωμάτων, που κράτησε έως το 1918.

​Δύο  από τις κρισιμότερες μάχες του δυτικού μετώπου το 1916 ήταν η μάχη του Βερντέν, όπου παρά τις τρομερές τους απώλειες καμία από τις δύο πλευρές δεν κατόρθωσε να επιτύχει τους σκοπούς της και η μάχη του Σομμ, όπου το κύριο βάρος είχε ο βρετανικός στρατός και η οποία επίσης υπήρξε ατελέσφορη. Οι συμμαχικές δυνάμεις προσπάθησαν να περάσουν μέσα από το γερμανικό μέτωπο κατά μήκος μιας εκτάσεως 40 χλμ. βόρεια και νότια του ποταμού Σομμ στη βόρεια Γαλλία.Ένας από τους στόχους της μάχης ήταν να αποσπάσουν τις γερμανικές δυνάμεις από τη μάχη του Βερντέν. Με περισσότερα από ένα εκατομμύριο θύματα ήταν και μια από τις πιο αιματηρές μάχες στην ανθρώπινη ιστορία.  Μεγάλες μάχες έγιναν επίσης και στην Υπρ, όπου έγινε για πρώτη φορά χρήση δηλητηριωδών αερίων από τους Γερμανούς. Με την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο και με τη βοήθεια των Άγγλων και των Αμερικανών κατόρθωσε η Γαλλία να απωθήσει τους Γερμανούς από το γαλλικό έδαφος.

Το ανατολικό μέτωπο

Παράλληλα, η Ρωσία επιτέθηκε στα ανατολικά δημιουργώντας έτσι διπλό μέτωπο πολέμου στη Γερμανία. Αυτό ήταν  το ανατολικό μέτωπο, όπου η ρωσική προέλαση στην Α. Πρωσία ανακόπηκε από γερμανικές δυνάμεις και ο πόλεμος πήρε επίσης μορφή χαρακωμάτων μήκους 900 χλμ., που εκτείνονταν από τον ποταμό Νιέμεν ως τα ρουμανικά σύνορα. Μετά από ατέλειωτες αναμετρήσεις και φονικές μάχες, το 1917 η πλάστιγγα έγειρε κατά των Ρώσων. Η άσχημη για το ρωσικό στρατό τροπή του πολέμου και η εξαθλίωση του λαού στάθηκαν αφορμές για την έκρηξη της Ρωσικής επανάστασης το Φεβρουάριο του 1917, που ανέτρεψε τον τσάρο. Η φιλελεύθερη ρωσική κυβέρνηση, που θέλησε να συνεχίσει τον πόλεμο, ανατράπηκε από νέα σοσιαλιστική επανάσταση τον Οκτώβριο του 1917. Η σοσιαλιστική Ρωσία σύναψε αμέσως συνθήκη ειρήνης με τη Γερμανία (συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ, 3 Μαρτίου 1918) και αποσύρθηκε από τον πόλεμο.

Το βαλκανικό μέτωπο

​

Στο βαλκανικό μέτωπο, από τις αρχές του πολέμου οι Αυστριακοί επιτέθηκαν κατά της Σερβίας αλλά παρά τις αρχικές τους επιτυχίες και την κατάληψη της πρωτεύουσας, οι Σέρβοι τους απώθησαν και ανακατέλαβαν το Βελιγράδι. Η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο στις 28 Ιουνίου 1917 στο πλευρό της Αντάντ και η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου συγκέντρωσε 300.000 στρατιώτες που εντάχθηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους στο αγγλογαλλικό στράτευμα που πολεμούσε στην Μακεδονία.

Η αποφασιστική μάχη δόθηκε στο Σκρα στις 30 Μαΐου 1918, γνωστή και ως «μάχη του Σκρα», με ολοκληρωτική νίκη των ελληνικών δυνάμεων. Η Ελλάδα βγήκε κερδισμένη εδαφικά από τον Μεγάλο Πόλεμο. Με την συνθήκη του Νεϊγί (27 Νοεμβρίου 1919) της αποδόθηκε η Δυτική Θράκη, ενώ με τη συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920) της παραχωρήθηκαν η Ανατολική Θράκη (μέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης), τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος, καθώς και η δυνατότητα εξάσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων στην περιοχή της Σμύρνης.

Το μέτωπο στις αποικίες

Άλλο πεδίο συγκρούσεων ήταν οι αποικίες των Μεγάλων Δυνάμεων κυρία στην μέση ανατολή και την Αφρική.​ Από την αρχή σχεδόν του πολέμου, τον Οκτώβριο του 1914, μπήκε στον πόλεμο και η Τουρκία στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων. Με την είσοδο της Τουρκίας άνοιξε το μεσανατολικό μέτωπο του πολέμου. Αν και τα τουρκικά στρατεύματα επέτυχαν νίκη εναντίον των Συμμάχων στην εκστρατεία της Καλλίπολης το 1915,  οι Άγγλοι, επικεφαλής των οποίων τέθηκε ο Συνταγματάρχης Λώρενς (στις περιπέτειες του οποίου αναφέρεται «Ο Λόρενς της Αραβίας», επική ταινία σε σκηνοθεσία Ντέιβιντ Λην), κατόρθωσαν να εξεγείρουν τους Άραβες της περιοχής και σταδιακά να θέσουν όλη την περιοχή μέχρι και βόρεια της Δαμασκού υπό συμμαχικό έλεγχο: κατέλαβαν το 1917 τη Βαγδάτη και την Ιερουσαλήμ, ανοίγοντας το δρόμο για τη διαμόρφωση μιας νέας Μέσης Ανατολής.

Ο εκτεταμένος υποβρυχιακός πόλεμος, στον οποίο επιδίδονταν η Γερμανία και εμπόδιζε τη ναυτική επικοινωνία ΗΠΑ – Ευρώπης, είχε σαν αποτέλεσμα την είσοδο στον πόλεμο των Ηνωμένων Πολιτειών (Απρίλιος 1917) στο πλευρό της Αντάντ. Οι ΗΠΑ με τους 1.000.000 περίπου στρατιώτες και τα άφθονα υλικά μέσα που διέθεσαν επηρέασαν καταλυτικά την έκβαση του πολέμου.

Ο πόλεμος χαρακωμάτων, χαρακτηριστικό του Α’ ΠΠ

Τέλος του πολέμου

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, που είχε σκορπίσει αμέτρητες συμφορές, τελείωσε το Νοέμβριο του 1918 με νίκη των δυνάμεων της Αντάντ. Την 11η Νοεμβρίου 1918 υπογράφηκε η ανακωχή της Κομπιέν, σε σιδηροδρομικό βαγόνι, που είχε εγκαταστήσει ο Γάλλος Στρατάρχης Φερντινάν Φος (Ferdinand Foch) το στρατηγείο του, κοντά στην πόλη  Κομπιέν. Την ημέρα αυτή τιμάται στη Γαλλία και το Βέλγιο η μνήμη του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, l’Armistice , περισσότερα εδώ.

Οι νικητές συνήλθαν στο Συνέδριο της Ειρήνης στο Παρίσι. Οι αποφάσεις τους διαμόρφωσαν την Ευρώπη, ενώ έλαβαν υπόψη την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών, που ήταν πρόταση των ΗΠΑ, ώστε κάθε λαός να αποφασίζει για την τύχη του. Το 1919, με την Συνθήκη των Βερσαλλιών, η Γαλλία ανέκτησε την Αλσατία και τη Λωρραίνη, ενώ η Γερμανία υποχρεώθηκε να καταβάλει πολεμική αποζημίωση τεράστιου ύψους. Γενικότερα, η απώλεια εδαφών, η σκληρότητα και η αμείλικτη αντιμετώπιση της Γερμανίας από τους Συμμάχους καλλιέργησε το ιδιαίτερα επικίνδυνο αίσθημα ρεβανσισμού που οδήγησε αργότερα σε ολέθρια αποτελέσματα.

Η κατάρρευση τεσσάρων αυτοκρατοριών και η δημιουργία νέων κρατών

Το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία ξέσπασε η Μεγάλη  Ρωσική επανάσταση. Ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ παραιτήθηκε και  ακολούθησε  η επανάσταση του Οκτώβρη και την επικράτηση των μπολσεβίκων. Από την απώλεια του δυτικού τμήματος της ΕΣΣΔ (πλέον) σχηματίστηκαν η Πολωνία, παίρνοντας έδαφος και από τη Γερμανία, η Λετονία, η Λιθουανία και η Εσθονία.

Τον Οκτώβριο του 1918, ξέσπασε επανάσταση στην Αυστροουγγαρία και στις 13 Νοεμβρίου ο αυτοκράτορας Κάρολος Α΄ παραιτήθηκε. Η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία διαλύθηκε και δημιουργήθηκαν δύο χωριστά κράτη, η Αυστρία και η Ουγγαρία. Οι διάφορες εθνικές μειονότητες διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους. Οι Τσέχοι ενώθηκαν με τους Σλοβάκους και ανακήρυξαν την Τσεχοσλοβακική Δημοκρατία, ενώ οι Κροάτες κι οι Σλοβένοι ενώθηκαν με τη Σερβία και δημιουργήθηκε η Γιουγκοσλαβία.

​

Η ήττα της Γερμανίας το 1918 είχε ως αποτέλεσμα έντονες εσωτερικές ανατροπές και διαμαρτυρίες, που κορυφώθηκαν με στάση στο γερμανικό πολεμικό ναυτικό (ανταρσία στο λιμάνι του Κίελου) που οδήγησαν στην παραίτηση του αυτοκράτορα Κάιζερ και βασιλιά της Πρωσίας Γουλιέλμου Β’. Η γερμανική μοναρχία βρίσκει το τέλος της και το Ράιχ μετατρέπεται σε κοινοβουλευτική δημοκρατία, τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Ένα χρόνο μετά, ξεσπά η επανάσταση των Συμβουλίων στη Γερμανία,  ενώ και σε άλλες χώρες της κεντρικής Ευρώπης όπως Αυστρία, Ουγγαρία  διεξάγονται επαναστατικές απόπειρες.

Τον Αύγουστο του 1920 η Οθωμανική αυτοκρατορία εξαναγκάστηκε να υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών, που οδηγούσε σε απώλεια των αραβικών περιοχών και τμήματος της Ανατολίας και η οποία απορρίφθηκε από το ανεξάρτητο κίνημα των Νεότουρκων. Το κίνημα αυτό υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ χρησιμοποίησε αυτή τη διένεξη για να αυτοανακηρυχθεί κυβέρνηση το 1922 εκδιώκοντας το σουλτάνο και καταργώντας το χαλιφάτο. Άρχισε έτσι η ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας.

Τα θύματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανήλθαν σε 10 εκατομμύρια στρατευμένους και  περίπου σε άλλους τόσους αμάχους.

10 εκατομμύρια στρατιώτες νεκροί

Ο πόλεμος θα αφήσει πίσω του συνολικά 10 εκατομμύρια νεκρούς και 20 εκατομμύρια τραυματίες μεταξύ των στρατιωτών. Η κατανομή ανά χώρα είναι:

Ρωσία: 2 εκατομμύρια νεκροί (5 εκατομμύρια τραυματίες)

Γερμανία: 2 εκατομμύρια (4,2 εκατομμύρια)

Γαλλία: 1,4 εκατομμύριο (4,2 εκατομμύρια)

Αυστροουγγαρία: 1,4 εκατομμύριο (3,6 εκατομμύρια)

Μεγάλη Βρετανία και η αυτοκρατορία: 960.000 (2 εκατομμύρια)

Ιταλία: 600.000 (1 εκατομμύριο)

Οθωμανική Αυτοκρατορία: 800.000

Αναλογικά, ο μικρός σερβικός στρατός υφίσταται τις τρομακτικότερες απώλειες: 130.000 νεκροί και 135.000 τραυματίες, τα τρία τέταρτα των δυνάμεών του.

Στις εμβληματικές μάχες του Βερντέν και της Σομ, το 1916, θα σκοτωθούν, τραυματισθούν, εξαφανισθούν 770.000 και 1.200.000 άνθρωποι αντίστοιχα και από τις δύο πλευρές των εμπολέμων.

Όμως, αναλογικά, η έναρξη του πολέμου είναι η πλέον πολύνεκρη: 27.000 γάλλοι στρατιώτες θα σκοτωθούν στις 22 Αυγούστου 1914, που είναι η πλέον πολύνεκρη ημέρα σε ολόκληρη την ιστορία του γαλλικού στρατού.

Το 70% των νεκρών και των τραυματιών είναι θύματα του πυροβολικού και 5 έως 6 εκατομμύρια θα μείνουν ανάπηροι. Τα χημικά όπλα, που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά το 1915 δεν θα προκαλέσουν παρά 20.000(!) θανάτους. Αλλά θα μείνουν βαθιά χαραγμένοι στην μνήμη.

Εκατομμύρια νεκροί άμαχοι

Ο πόλεμος κινήσεων στο ανατολικό μέτωπο, η έξοδος των πληθυσμών, οι λιμοί, στη συνέχεια ο εμφύλιος πόλεμος στην Ρωσία και οι μεταπολεμικές περιφερειακές συρράξεις προκάλεσαν 5 έως 10 εκατομμύρια νεκρούς μεταξύ του πληθυσμού, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις ορισμένων ιστορικών. Σε αυτόν τον αριθμό περιλαμβάνεται 1,2 έως 1,5 εκατομμύριο Αρμενίων -ο αριθμός αμφισβητείται- στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Στα περίπου 6 εκατομμύρια υπολογίζονται οι αιχμάλωτοι και στα 20 εκατομμύρια οι άμαχοι υπό καθεστώς κατοχής. Η γερμανική, αυστροουγγρική ή βουλγαρική κατοχή αφορά κυρίως το Βέλγιο, την Γαλλία, την Πολωνία και την Σερβία.

Οι πρόσφυγες σε ολόκληρη την Ευρώπη εκτιμώνται στα 10 εκατομμύρια, ενώ 3 εκατομμύρια γυναίκες έχασαν τους συντρόφους του και 6 εκατομμύρια παιδιά έμειναν ορφανά. Υπολογίζεται ότι 1,3 δισεκατομμύριο οβίδες εκτοξεύθηκαν κατά την διάρκεια του πολέμου, ενώ 10 δισεκατομμύρια επιστολές και δέματα στάλθηκαν ανάμεσα στους στρατιώτες του δυτικού μετώπου και των οικογενειών τους.

Αυτός ο πόλεμος καθόρισε το ρου της ιστορίας και οι επιπτώσεις του υφίστανται μέχρι σήμερα.Το κόστος του πολέμου αντιπροσωπεύει 3 έως 4 φορές το ΑΕΠ των ευρωπαϊκών χωρών που θα βγουν ρημαγμένες από αυτόν.

Ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος στη λογοτεχνία

Γιάροσλαβ Χάσεκ,Ο καλός στρατιώτης Σβέικ (1923).

Ένα από τα κλασικά αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και από τα             σημαντικότερα αντιπολεμικά έργα όλων των εποχών.

Έριχ Μ. Ρεμάρκ, Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο (1929).

Έργο-μνημείο της αντιπολεμικής πεζογραφίας. Δείτε, επίσης, και την ομότιτλη ταινία.

Ανρί Μπαρμπύς, Η φωτιά (1916).

Μια νατουραλιστική περιγραφή της ζωής των στρατιωτών στα χαρακώματα.

Γιόζεφ Ροτ, Εμβατήριο  Ραντέτσκυ (1932). Ένα μεγαλειώδες ρέκβιεμ για την παρακμή της αυστροουγγαρικής αυτοκρατορίας.

Στρατής Μυριβήλης, Η ζωή εν τάφω (1931). Ο Α‘ Παγκόσμιος πόλεμος με τα μάτια ενός ανθρώπου που τον έζησε πολεμώντας στην πρώτη γραμμή.

Σεμπαστιέν Ζαπριζό, Ατέλειωτοι αρραβώνες (1996). Μια ανθρώπινη, αντιηρωική ματιά στον Α‘ Παγκόσμιο πόλεμο.

Και φυσικά ο Μπέρτολτ Μπρέχτ με την «Μπαλάντα Του Νεκρού Στρατιώτη»- Die Legende vom toten Soldaten. Το 1917 ο Μπέρτολτ Μπρέχτ γράφεται στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μονάχου, σε λίγους μήνες όμως επιστρατεύεται και αναλαμβάνει χρέη νοσοκόμου στο νοσοκομείο του Αουγκσμπουργκ. Εκεί θα βιώσει όλη την αγριότητα του πολέμου …